دعای جوشن کبیر
«دعای جوشن کبیر» دعایی منقول از پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله) در یکصد بند، حاوی هزار و یک نام و صفت خدای متعال است. در کتابهای حدیثی شیعه دو دعا با نامهای «جوشن کبیر» و جوشن صغیر وارد شده است.
فضیلت دعای جوشن کبیر
توصیه جبرئیل به پیامبر درباره دعای جوشن:
«دعای جوشن کبیر» را که کفعمی در المصباح و البلدالامین نقل کرده است، امام سجاد علیه‌السلام از پدر خود امام حسین علیه‌السلام و ایشان از امام علی علیه‌السلام و ایشان نیز از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده‌اند. بنابراین روایت، در یکی از غزوات که پیامبر زرهی سنگین پوشیده بودند و آن زره جسم ایشان را اذیت می‌کرد، جبرئیل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پیامبر، خواندن این دعا را به جای پوشیدن آن زره به پیامبر توصیه کرد و گفت: که این دعا امان پیامبر و امت اوست.
بنابراین روایت، هر کس این دعا را هنگام خروج از خانه‌اش بخواند خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هر کس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب [قبر] مصون می‌ماند.
در ادامه حدیثی که کفعمی بنابر آن، این دعا را از پیامبر نقل کرده، آمده که امام حسین علیه‌السلام فرموده است: «پدرم علی علیه‌السلام من را به حفظ کردن و بزرگداشت این دعا و نوشتن آن بر کفن او و تعلیم آن به نزدیکان و ترغیب آنان به خواندن این دعا سفارش کردند».
ولذا در کتاب های فقهی شیعه به استحباب نوشتن این دعا بر کفن اشاره شده است. البته سید بن طاووس تمام مطالب مربوط به نزول جبرئیل و اعطای این دعا به پیامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر کفن را درباره دعای جوشن صغیر نقل کرده و بدین سبب این اختلاف به کتاب های فقهی نیز راه یافته و مجلسی برای رفع اختلاف گفته که این سخنان از افزوده‌های ابوطالب ابن رجب در حاشیه کتاب ابن طاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن برده‌اند.
استحباب خواندن این دعا در شبهای قدر:
بر اساس روایات، هر کس دعای جوشن کبیر را اول ماه مبارک رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و نیز هر کس آن را سه بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد. از این رو، خواندن این دعا در شبهای قدر بین شیعیان رواج دارد.
مضمون دعای جوشن کبیر
این دعا یکصد بند دارد و هر بند حاوی ده «اسم» از اسمای خدای سبحان ست، به جز بند ۵۵ که یازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراین در مجموع این دعا حاوی هزار و یک «اسم» خدای متعال است.
در این دعا، بیشتر نام های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر موزون و مسجّع بودن، در بیشتر موارد اسما و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.
در آخر هر بند این دعا باید گفت: «سُبْحانَكَ يَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ، خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ يَا رَبِّ». منزّهی تو ای که معبودی جز تو نیست، فریادرس فریادرس، ما را از آتش برهان ای پروردگار.
و در کتاب «بلدالامین» آمده است که در آغاز هر بند «بسم اللّه» بگوید و در آخرش بخواند: «سُبْحانَكَ يَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَخَلِّصْنا مِنَ النَّارِ يَا رَبِّ، يَا ذَا الْجَلالِ وَالْإِكْرامِ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ». منزّهی تو ای که معبودی جز تو نیست، فریادرس فریادرس، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را ای پروردگار از آتش رهایی بخش، ای دارنده بزرگی و رأفت و محبت، ای مهربان‌ترین مهربانان.
شروح دعا
عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شروحی نوشته‌اند. مشهورترین آنها شرح حاج ملاهادی سبزواری است. سبزواری نوشته است که خالی بودن این دعا از پرداختن به خواهش ها (اغراض) و جلب منفعت ها (اعواض) و توجه نکردن زیاد به خود، مشوّق وی به شرح این دعا بوده است. شرح سبزواری صبغه‌ای عرفانی و فلسفی دارد. وی در این کتاب که بر اساس بندهای دعا تنظیم شده به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس‌اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه می‌کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی طرح کرده است.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۱، ذیل مدخل "جوشن کبیر" از محسن معینی.
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر شیخ حسین انصاریان.